Đêm khuya, ba người bốc mộ là hai bố con ông Nguyễn Thành Nam (xã Nga Tân huyện Nga Sơn, tỉnh Thanh Hoá) và một người khác làm nghề này đã có kinh nghiệm hơn chục năm nay quê ở Kim Sơn Ninh Bình, mang xẻng và mai ra bãi tha ma theo sự chỉ dẫn của chủ nhà. Công việc đầu tiên của những người này là thắp đèn măng xông và đuốc làm bằng tre được tẩm dầu mazút đốt hương “xin” người âm được đào mộ.
Bó hương được thắp lên cắm xung quanh phần mộ của người đã khuất để người khấn vái, bố con ông Nam liền cầm xẻng đào từng mảng đất hất ra hai bên mộ. Hơn chục thép móng (khoảng 1,5 mét tính từ mặt đất sâu xuống lòng mộ) thì tới hòm. Ông Nguyễn Thành Nam luồn móc sắt, móc một đầu hòm(quan tài), phía trên cột chặt thì vào một cây luồng, dùng sức bẩy đẩy hòm lên. Còn hai người kia dùng xẻng xúc đất chèn vào chỗ trống vừa được bẩy.
Khi hòm được bẩy lên lưng chừng mặt đất thì ông Nam mở nắp hòm và bắt đầu công việc “đặc biệt” của mình. Giữa đêm đen tối, mùi hôi thối xộc vào mũi. Không găng tay, không khẩu trang, đôi tay trần của ông Nam sục sâu dưới khối nước đặc quánh, đen sì.


Ông xé từng mảng vải áo quần chưa mục hết để lần từng đoạn xương nằm ngập sâu trong khối thịt người lùng nhùng. Mỗi khi mò được đoạn xương nào thì ông lại ngẩng đầu lên cười nói với lên “Đây là đoạn xương bả vai, đây là xương đốt chân của cụ…”. Ánh sáng của đèn măng xông, cũng như khói của ngọn đuốc tre tẩm dầu mazút làm mắt ông cay xè. Ông vô tư đưa tay lên dụi mắt và gãi lên má.
Sau hơn một giờ đồng hồ mò dưới hòm, ông Nam và người con trai của mình đưa toàn bộ xương cẳng, xương đùi, xương tay, xương sườn và cuối cùng là xương sọ bày ra tấm nilon trải sẵn giữa bãi cỏ. Ông bắt đầu rửa xương người bằng nước vang đỏ. Theo nguyên tắc thì hoa cái tức là sọ người được rửa trước, rửa kỹ ba lần nước và lau bằng khăn sạch, xương bên nào, để bên ấy kẻo lẫn lộn.
Mộ đá http://ninhbinhstone.com.vn/mo-da/
Lăng mộ đá http://ninhbinhstone.com.vn/lang-mo-da/

Công việc tiếp theo là xếp xương vào tiểu sành. Tay ông Nam thoăn thoắt cầm xương sọ lên nhìn thẳng hốc xương mắt nói: “Con thay mặt cho gia đình dòng họ lau mặt cho cụ lần cuối, cụ yên nghỉ nơi chín suối và phù hộ cho con cháu làm ăn”, rồi đặt chính giữa phía trên cùng của tiểu sành, tiếp sau đến xương vai, xương sườn và cuối cùng là xương đốt tay, đốt chân.
Xếp xương vào tiểu xong, người bốc mộ giao hài cốt cho gia đình hay đem hài cốt đặt vào “nhà mới”, tuỳ theo gia chủ yêu cầu hay không. Trước khi giao tiểu cho gia đình thì ông Nam lấy nước vang rửa tay, hơ vào lửa cho mất mùi, rồi rửa qua một lần rượu. Quấn điếu thuốc lào, ông nói oang oang giữa bãi tha ma: “Người âm cho bố con tôi ăn lộc hơn chục năm nay. Nghề bốc mộ đặc biệt linh thiêng, phải làm rất chu đáo và cẩn thận, tuyệt đối không chấp nhận sự sai sót nào. Bên cạnh tiền công, kiếm sống, chúng tôi còn làm bằng tâm bằng đức và nghĩa cử đối với người đã khuất”.
Ở huyện Nga Sơn, Thanh Hoá có tới 6 xã trồng cói là Nga Thanh, Nga Thuỷ, Nga Tiến, Nga Liên, Nga Thái, Nga Tân. Phần lớn bãi tha ma ở những xã này ở gần bãi cói, hay vùng đất trũng thấp, nước bập bõm, sình lầy, cách nơi ở của dân xóm 8 xã Nga Tân chưa đầy 200 mét. Mùa nắng, mùi bốc lên vô cùng khó ngửi, còn mùa mưa nước ngập bãi tha ma và trong sân vườn, thậm chí trong nhà ở đều thành ao. Buổi đêm, bãi tha ma bốc lập lòe những ngọn lửa (chất phốt pho từ mộ người chết bốc lên tự cháy). Tất cả đời sống sinh hoạt, nước uống đều khoét một cái lỗ lấy nước ở đó mà sinh hoạt như nấu cơm, nấu nước, tắm giặt.
Người chết được chôn sâu 4 thép móng dưới lòng đất thịt nhão. Và phải “nằm” dưới nước lạnh lẽo suốt 3 đến 4 năm trời. Với ngần ấy thời gian, đủ để thịt người mục nát. Chính vì vậy, ít có trường hợp khi bốc mộ, phải “xẻ thịt vạc xương” như ở những xã đồng bãi đất cát như Nga Trung, Nga Hưng, Nga Mỹ.
Nếu bốc mộ vào mùa mưa, nước ngập hòm, “thợ bốc mả” phải mò mẫm nhặt xương, thậm chí phải lội xuống hòm nửa đầu gối, cúi hẳn người mò từng đoạn xương sau khi ngậm rượu trong miệng phun khắp hòm.
Anh Mai Văn Dũng (ở xóm 7 Nga Tân, Nga Sơn, Thanh Hoá) gia đình của người quá cố cho hay: “Bốc mộ là việc rất hệ trọng và linh thiêng. Tuy đây là vấn đề tâm linh, nhưng vẫn vô cùng mất vệ sinh. Trước đây mỗi lần bốc mộ là gia đình mượn người con cháu trong gia tộc bốc cho người quá cố, song hiện nay tất cả đều thuê người. Họ vừa có chuyên môn, vừa am hiểu về người âm. Bây giờ dân quê tôi bốc mộ đều nhờ đến họ. Những người thợ từ Ninh Bình, Phát Diệm bao giờ cũng làm tốt hơn”.
Bốc mả là một nghề đặc biệt. Bên cạnh mưu sinh, họ còn làm bằng tâm đức của người sống đối với người đã khuất. Và để tồn tại với nghề, họ phải làm rất cẩn thận và “chuyên môn hoá”.

Người dân các tỉnh Ninh Bình, Thanh Hóa gọi bốc mả, dân Hà Tĩnh, Quảng Bình gọi “cải cát”. Điều khiến họ theo nghề không chỉ kiếm miếng cơm manh áo mà còn có “duyên” với người chết. Để kiếm được từ 500.000 đến 600.000 đồng, những người trong “tổ bốc mả” phải thức thâu đêm, canh đến “giờ hoàng đạo” xách xẻng cuốc, đốt đuốc hì hục đào, nhặt xương, mà không cần một phương tiện bảo hộ nào, dù là đôi găng tay hay khẩu trang.